Paranoot

De paranoot is het zaad van de paranotenboom (Bertholletia excelsa), de enige soort binnen de familie. Zijn alternatieve naam is de Brazil nut, maar die benaming doet geen recht aan het feit dat de boom in grote delen van het Zuid-Amerikaanse tropische regenwoud, dat gevormd wordt door de Amazone, de Rio Negro en de Orinoco, groeit.

De paranotenboom is een boom die behoorlijke afmetingen kan bereiken. Hij kan tot 50 meter hoog opgroeien in de strijd om het zonlicht in het oerwoud. De doorsnede van de stam kan daardoor ook oplopen tot wel drie meter. De paranotenboom kan een respectabele leeftijd van 1,000 jaar bereiken. Diens bast is grijzig en glad. Hij bloeit met kleine lichtgroene bloemen die in een pluim gebundeld zijn. Uiteindelijk ontstaan er tot twee kilo zware vruchten met daarin een aantal (18 tot 24) steenharde driezijdige noten die als partjes van een sinaasappel in de vrucht opgeborgen zitten.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Bertholletia, eert de Franse Graaf Claude Louis Berthollet (1748-1822), een chemicus. Het tweede deel, excelsa, is van Latijnse herkomst, waar excelsus 'hoog' in de zin van 'verheven' betekent. In het Engels herkennen we die Latijnse invloed nog in excellent en geen wonder dat een voetbalclub zich Excelsior wilde noemen. Mocht iemand zich afvragen waar de benaming 'para' vandaan komt, dan kan ik helpen: Pará is tegenwoordig een staat in noordelijk Brazilië, maar betekent in de taal van de Tupi's zoiets als 'rivierzee', een prachtige naam voor de Amazonerivier.

De paranoten worden nog steeds in het wild geoogst. Het wordt gezien als een voorbeeld van een duurzame manier om met het kwetsbare oerwoud om te gaan. De boom lijkt het namelijk alleen goed te doen in een ongerept ecosysteem. De uit de boom gevallen noten worden geraapt door zogenaamde castanheiros (in Brazilië) en castañeros (in de rest van Zuid-Amerika), waarin we nog het woord 'kastanje' herkennen.

De noten zijn zo hard dat ze in Europa vrijwel alleen ongedopt (of ongepeld) te verkrijgen zijn. De paranoot bevat per 100 gram circa 66 gram vetzuren (15% verzadigd, 40% enkelvoudig onverzadigd en 35% meervoudig onverzadigd). Tevens bevat het aanzienlijke hoeveelheden selenium, calcium, fosfor en magnesium. Ook bevat het een minieme hoeveelheid radium, een radioactief element, dat de wortels uit de bodem opnemen. Dit giftige radium werd vroeger veel gebruikt om wijzers van een horloge ook 's nachts zichtbaar te laten zijn.

Van paranoten wordt gezegd dat het consumeren ervan het verouderingsproces remt, het immuunsysteem stimuleert en bovendien beschermt tegen hart- en vaatziekten. Geen wonder dat het eten van noten tegenwoordig prominent in de Schijf van Vijf is opgenomen.